Ułatwienie prowadzenia śledztwa, przewodu prokuratorskiego lub sprawy sądowej jest możliwe poprzez stosowanie środków zapobiegawczych i środków przymusu. Czym różnią się te oba pojęcia i jakie wyróżnia się ich rodzaje?
Czym są środki zapobiegawcze?
Środki zapobiegawcze to działania, które zgodnie z prawem mogą podjąć organy ścigania w postępowaniu karnym. Ich celem jest ujęcie sprawcy i możliwie szybkie zakończenie sprawy poprzez zapobieganie zacierania śladów, niedopuszczenie do manipulacji, zastraszania świadków lub ucieczki. Jak przewiduje art. 209. k.p.k. “Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, jeżeli dowody zebrane przeciwko oskarżonemu dostatecznie uzasadniają, że popełnił on przestępstwo.” Ich celem jest ujęcie sprawcy i możliwie szybkie zakończenie sprawy poprzez zapobieganie zacierania śladów, niedopuszczenie do manipulacji, zastraszania świadków lub ucieczki.
Rodzaje i zastosowanie środków zapobiegawczych
- tymczasowe aresztowanie – jest to rodzaj, który ze względu na izolacyjny charakter często określa się jako najbardziej dotkliwy środek zapobiegawczy. Areszt polega na osadzeniu podejrzanego lub oskarżonego w postępowaniu karnym w areszcie śledczym. Jest to miejsce przebywania w izolacji, gdzie nie ma prawa do przepustek, wszystkie rozmowy są kontrolowane, a listy ocenzurowane.
- poręczenie majątkowe – polega na nałożeniu przez prokuratora obowiązku złożenia pieniędzy, kosztowności czy papierów wartościowych lub na obciążeniu majątku zastawem lub hipoteką.
- poręczenie społeczne – opinia społeczna o oskarżonym, którą może złożyć m.in. pracodawca, kierownictwo szkoły lub inna instytucja, której członkiem jest oskarżony. Celem złożenia poręczenia jest zapewnienie o dobrej woli i spełniania obowiązku stawiania się na każde wezwanie.
- dozór policyjny – to mniej obciążający dla Skarbu Państwa sposób dozoru niż areszt. Zgodnie z przepisami oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań określonych przez prokuratora lub sąd. Jest to środek zapobiegawczy, który może polegać na obowiązku okresowego zgłaszania się do organu nadzorującego, informowania o zmianach pobytu i innych ograniczających swobodę i wolność osobistą nakazach lub zakazach.
- zakaz opuszczania kraju – jest to środek zapobiegawczy stosowany w postępowaniu karnym stosowany szczególnie wtedy, gdy istnieje uzasadniona obawa o ucieczkę oskarżonego z kraju. Zakaz opuszczania zwykle łączy się z zatrzymaniem paszportu lub zakazem wydania takiego dokumentu.
Co oznaczają środki przymusu?
Środkami przymusu określa się w procesie karnym te czynności policji, prokuratury, sądu lub innego organu administracji, których celem jest zmuszenie do zachowania się uczestników postępowania do spełnienia konkretnych obowiązków. Mogą służyć także jako zabezpieczenie grożącej kary. Uczestnikami postępowania są oskarżony, ale też świadkowie, obrońcy (w tej roli np. nasi adwokaci ze Szczecina) lub pełnomocnicy. W razie konieczności mogą to być także osoby niezwiązane bezpośrednio ze sprawą. Jakie funkcje pełnią określone środki przymusu przewidziane w polskim prawie?
Środki przymusu w postępowaniu karnym:
- zatrzymanie na 48 godzin – polega na pozbawieniu wolności osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa, jeśli istnieje obawa, że osoba ukryje się lub zatrze dowody;
- przymusowe doprowadzenie oskarżonych, świadków, biegłych – powodem, dla którego w postępowaniu karnym może istnieć konieczność zastosowania środka przymusu, jaki jest przymusowe doprowadzenie zwykle jest konieczność przesłuchania i zebrania informacji niezbędnych do rozwiązania sprawy;
- list żelazny – jest to specjalny dokument, który może zostać wydany jedynie na określonych zasadach. Jako środek przymusu polega na wymuszeniu u oskarżonego określonych zachowań;
- ujęcie obywatelskie – polega na tym, że “każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa” (art. 243. § 1. k.p.k.). Osobę zatrzymaną należy niezwłocznie oddać w ręce policji.