Media systematycznie informują nas o godnej postawie obywatelskiej i zatrzymaniu sprawcy przestępstwa przez inne osoby. Jednak taka sytuacja wymaga postępowania zgodnie z prawem. Zatrzymanie osoby, która popełniła wykroczenie lub przestępstwo jest zadaniem policji, jednak w pewnych okolicznościach ujęcia może dokonać obywatel.
Czym jest zatrzymanie obywatelskie i kto może tego dokonać?
Zatrzymanie obywatelskie inaczej określane jako ujęcie obywatelskie zostało zapisane w Kodeksie Postępowania Karnego w art. 243. Przepis ten definiuje zatrzymanie obywatelskie jako uprawnienie, które zostało przyznane każdej osobie będącej świadkiem popełnienia przestępstwa, do ujęcia sprawcy na gorącym uczynku bądź w pościgu podjętym po jego popełnieniu. Oznacza to, że każda osoba ma prawo dokonać ujęcia obywatelskiego, w sytuacji, kiedy doszło do przestępstwa. Dodatkowo prawo to przysługuje także wobec sprawcy wykroczenia. Co ważne, ujęcie może dotyczyć także pomocników sprawcy (np. w przypadku kradzieży), podżegacza do czynu czy współsprawcy.
Pijany kierowca – jak powinno wyglądać zatrzymanie obywatelskie?
Najczęściej z zatrzymaniem obywatelskim mamy do czynienia w przypadku prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwym. W sytuacji, kiedy dostrzeżemy, że sposób kierowania samochodem wskazuje, że za kierownicą siedzi osoba po spożyciu alkoholu, wówczas można podjąć próbę zatrzymania kierowcy. Jednak ujęcie obywatelskie może mieć miejsce jedynie w sytuacji, kiedy nie znamy tożsamości sprawcy bądź zachodzi obawa, że może on uciec. Podejmując się ujęcia, należy kierować się zdrowym rozsądkiem i być ostrożnym, ponadto warto zachować spokój i rozwagę tak, aby nie stwarzać dodatkowego zagrożenia na drodze. W pierwszej kolejności należy zawiadomić policję i przekazać niezbędne szczegóły. Następnie można jechać za pijanym kierowcą do momentu, aż się nie zatrzyma (np. na sygnalizacji świetlnej). Podczas postoju można podbiec do samochodu i wyciągnąć kluczyki ze stacyjki, jednak nie jest to wymagane.
W sytuacji, kiedy obawiamy się pijanego kierowcy, można kontynuować jazdę za jego samochodem, aż do przybycia na miejsce policji. Można także podjąć próbę uniemożliwiającą dalsze prowadzenie samochodu, jednak należy pamiętać, że zatrzymanie obywatelskie nie uprawnia do gwałtownych pościgów czy taranowania samochodu sprawcy. Pijany kierowca stwarza duże zagrożenie w ruchu drogowym, stąd też nie powinno podejmować się próby ujęcia go za wszelką cenę. Prawo jasno wskazuje, że niezwłocznie po zatrzymaniu obywatelskim, sprawca musi być przekazany funkcjonariuszom policji.
Czy zatrzymanie obywatelskie jest obowiązkiem?
Przepisy jasno nakładają na każdą osobę uprawnienia do zatrzymania obywatelskiego, jednak nie jest to obowiązkiem, lecz naszym prawem. W sytuacji, kiedy jesteśmy świadkiem przestępstwa, należy powiadomić policję, jednak nie ma konieczności podjęcia próby zatrzymania sprawcy.
Czy podczas zatrzymania obywatelskiego można użyć siły?
W sytuacji, kiedy podczas zatrzymania obywatelskiego dojdzie do bezpośredniego kontaktu ze sprawcą, mamy prawo do użycia siły, w celu obrony koniecznej. Co ważne, osobie zatrzymanej to prawo nie przysługuje. Warto jednak pamiętać, że stosowanie przymusu musi być współmierne do sytuacji i ograniczyć się do próby unieruchomienia sprawcy, a nie wymierzania sprawiedliwości z użyciem siły.
Kiedy możemy zostać ukarani za źle przeprowadzone zatrzymanie obywatelskie?
Zatrzymanie obywatelskie może nastąpić tylko w sytuacji, gdy:
- sprawca jest ujmowany na „gorącym uczynku” bądź podczas pościgu bezpośrednio po dokonanym czynie;
- tożsamość sprawcy jest nieznana, ponadto zachodzi obawa jego ucieczki bądź oddalenie się z miejsca zdarzenia;
- niezwłoczne przekazanie sprawcy w ręce policji.
Jeżeli, któryś z powyższych warunków nie jest spełniony, wówczas można narazić się na konsekwencje prawne, np. zarzut pozbawienia wolności innego człowieka, lub odpowiedzialność finansową, wynikającą ze zniszczenia mienia podczas zatrzymania obywatelskiego.
Zarzucono Ci nieprawidłowo przeprowadzone zatrzymanie obywatelskie? Skorzystaj z pomocy naszych adwokatów ze Szczecina:
Przykładowe sytuacje wymagające zatrzymania obywatelskiego
Niewątpliwie zatrzymanie obywatelskie najczęściej ma miejsce w stosunku do kierowców, którzy prowadzą pojazd pod wpływem alkoholu. Osoba nietrzeźwa stwarza poważne zagrożenie nie tylko w ruchu drogowym, ale także w sytuacji, kiedy prowadzi pojazdy wodne. Ujęcie obywatelskie ma również zastosowanie w przypadku kradzieży. Właściciel domu czy przedsiębiorstwa może dokonać zatrzymania złodzieja na „gorącym uczynku” np. poprzez uniemożliwienie mu drogi ucieczki. To samo dotyczy sprzedawców w sklepach.
Zatrzymanie obywatelskie jest uprawnieniem każdego z nas, jednak warto pamiętać, że powinno ono być ostatecznością. Ważne, aby postępować zgodnie z prawem i zachować rozsądek.